تراکتور یکی از تجهیزات کلیدی در کشاورزی نوین به شمار می‌رود که به‌طور خاص برای تولید نیروی زیاد در سرعت‌های پایین طراحی شده است. این وسیله نقش مهمی در جابجایی و کشش ادوات سنگین مانند تریلی‌ها و ماشین‌آلات مورد استفاده در کشاورزی، معادن و پروژه‌های عمرانی ایفا می‌کند. در اصطلاح رایج، تراکتور به ماشین مزرعه‌ای اطلاق می‌شود که وظیفه تأمین قدرت مورد نیاز برای مکانیزه‌سازی فعالیت‌هایی نظیر شخم زدن و آماده‌سازی زمین را بر عهده دارد.
امروزه با پیشرفت فناوری، تراکتورها توانایی انجام کارهای متعددی را دارند و می‌توانند تجهیزات کشاورزی را یا در پشت خود بکِشند یا به‌صورت مستقیم آن‌ها را حمل کنند. در صورت مکانیزه بودن دستگاه‌های متصل، منبع تأمین انرژی آن‌ها نیز می‌تواند مستقیماً از خود تراکتور باشد.
تاریخچه تراکتور
در گذشته، برای تأمین نیروی مورد نیاز ماشین‌آلات کشاورزی همچون تسمه‌ها، گاوآهن‌ها و چرخ تسمه‌ها، از ماشین‌های بخار اولیه استفاده می‌شد. این ماشین‌ها اغلب ثابت بودند و قابلیت حرکت مستقل نداشتند؛ بنابراین برای جابجایی آن‌ها در مزرعه، از نیروی دام استفاده می‌کردند.ر
با گذر زمان و پیشرفت فناوری، صنعت تراکتورسازی در جهان — و به‌ویژه در ایران — تحولات چشمگیری را تجربه کرده است. امروزه تراکتورها به کابین‌های پیشرفته با تجهیزات کامل از جمله امکانات ایمنی، سیستم تهویه، صندلی‌های ارگونومیک، و نمایشگرهای دیجیتال مجهز هستند. همچنین قدرت موتور آن‌ها به طور قابل توجهی افزایش یافته و با بهره‌گیری از جعبه‌دنده‌های اتوماتیک، فرمان هیدرولیک و سیستم چهار چرخ محرک، عملکرد به‌مراتب بهینه‌تری دارند. در ایران، استفاده از تراکتور و سایر ماشین‌آلات کشاورزی پس از نخستین نمایشگاه ماشین‌های کشاورزی که در سال ۱۳۰۰ شمسی در تهران برگزار شد، به‌تدریج رایج شد و نقش مهمی در تحول کشاورزی کشور ایفا کرد
انواع تراکتور
تراکتورها نقش محوری در کشاورزی مکانیزه دارند و نیروی لازم برای راه‌اندازی انواع ماشین‌آلات کشاورزی را فراهم می‌کنند. امروزه استفاده از تراکتور، به عنوان یک ابزار ضروری در فعالیت‌های کشاورزی، امری اجتناب‌ناپذیر است. آشنایی با انواع تراکتور، به انتخاب مناسب‌تر و کارآمدتر آن متناسب با نیازهای مزرعه کمک شایانی می‌کند.تراکتورها بسته به نوع کاربری، ساختار فنی و محیط فعالیت، در دسته‌های گوناگونی طبقه‌بندی می‌شوند. آشنایی با این انواع به کشاورزان و فعالان حوزه مکانیزاسیون کمک می‌کند تا انتخابی متناسب با نیاز خود داشته باشند. تراکتورها با توجه به نوع کاربرد، ساختار چرخ و تعداد محورهای محرک به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند:
۱. بر اساس نوع کاربرد
• تراکتورهای عمومی (یونیورسال)
تراکتورهای عمومی (یونیورسال) از رایج‌ترین و پرکاربردترین انواع تراکتور در کشاورزی هستند و به‌دلیل طراحی چندمنظوره‌ای که دارند، می‌توانند در اکثر مراحل کاشت تا برداشت مورد استفاده قرار گیرند. این تراکتورها قدرت متوسط تا بالایی دارند و برای مزارع باز و عملیات متنوع کشاورزی ایده‌آل هستند. ویژگی این تراکتورها عبارتند از:
-
تنظیم فاصله چرخ‌ها برای تطبیق با ردیف کشت
-
شعاع گردش کم برای فضاهای محدود
-
سهولت در اتصال انواع ادوات کشاورزی
• تراکتورهای باغی
این نوع تراکتورها به‌طور خاص برای کار در فضاهای محدود و بین درختان باغ‌ها طراحی شده‌اند. طراحی فشرده، شعاع گردش بسیار کم، و ابعاد کوچک‌تر آن‌ها باعث می‌شود که بدون آسیب زدن به تنه درختان یا شاخه‌ها، به‌راحتی در بین ردیف‌های کشت حرکت کنند. بیشتر این تراکتورها از نوع کمرشکن هستند که در محل اتصال جلوی شاسی به عقب، خم می‌شوند و در نتیجه مانورپذیری بسیار بالایی دارند. ویژگی های این تراکتورها عبارتند از:
• تراکتورهای صنعتی
تراکتورهای صنعتی برای انجام عملیات سنگین در پروژه‌های عمرانی، ساختمانی و حمل‌ونقل طراحی شده‌اند. این تراکتورها به‌دلیل قدرت بالای موتور و ساختار مقاوم، می‌توانند بارهای سنگین را جابجا کنند و در شرایط سخت زمین‌های ناهموار یا پروژه‌های پیچیده به‌خوبی عمل کنند. طراحی این تراکتورها به گونه‌ای است که می‌توانند انواع ادوات صنعتی و کشاورزی بزرگ را به‌راحتی به عقب یا جلو کشیده یا حمل کنند.
• تراکتورهای شالیزاری و باغچه‌ای
تراکتورهای شالیزاری و باغچه‌ای به‌طور خاص برای کار در زمین‌های نرم، مرطوب و فضاهای محدود طراحی شده‌اند. این تراکتورها به‌ویژه برای کشاورزی در شالیزارها و باغچه‌ها، که نیاز به دقت و چابکی بالایی دارند، بسیار مناسب هستند. با طراحی خاص خود، این تراکتورها قادر به کار در زمین‌های مرطوب و باتلاقی هستند که برای دیگر انواع تراکتورها مناسب نیست.
۲. بر اساس نوع چرخ
• تراکتورهای چرخ لاستیکی
تراکتورها انواع مختلفی دارند که برای کاربردهای متفاوت طراحی شده‌اند. برخی برای عملیات کشاورزی مانند شخم و برداشت، برخی برای فضاهای محدود بین درختان، برخی برای پروژه‌های عمرانی و برخی دیگر برای زمین‌های مرطوب و محدود مناسب هستند. همچنین، تراکتورهای با چرخ لاستیکی بیشتر برای حرکت سریع و کارایی در زمین‌های مختلف استفاده می‌شوند.
• تراکتورهای چرخ زنجیری
تراکتورهای چرخ زنجیری برای زمین‌های نرم، شنی یا شیب‌دار طراحی شده‌اند که نیاز به کشش بیشتر دارند. زنجیرها به‌خوبی با سطح زمین درگیر می‌شوند و قدرت کششی بالایی ایجاد می‌کنند، اما استفاده از آن‌ها در کشاورزی نسبتاً محدود است.
۳. بر اساس تعداد محور محرک
• تراکتورهای دوچرخ (تیلر)
تراکتورهای دوچرخ (تیلر) به‌عنوان دستگاه‌های سبک و کم‌حجم برای زمین‌های کوچک و باغچه‌ها طراحی شده‌اند. این تراکتورها بیشتر برای کشاورزان حرفه‌ای یا خانگی که نیاز به یک وسیله کم‌حجم دارند، مناسب‌اند. به دلیل ساختار ساده، هدایت آن‌ها اغلب به‌صورت دستی انجام می‌شود و در عملیات‌های مانند شخم‌زنی، کاشت، و حتی برداشت در زمین‌های کوچک کاربرد دارند. ویژگی بارز این تراکتورها قابلیت استفاده در زمین‌های محدود و آسانی کار با آن‌ها است
• تراکتورهای سه‌چرخ
تراکتورهای سه‌چرخ نوعی از تراکتورهای قدیمی هستند که به‌دلیل ساختار و طراحی خاص خود، کم‌کاربرد و به‌طور کلی منسوخ شده‌اند. این تراکتورها دارای سه چرخ هستند که معمولاً یکی از چرخ‌ها محرک است. ساختار این تراکتورها نسبت به انواع چهارچرخ دارای ثبات کمتری است و در زمین‌های سخت یا ناهموار عملکرد ضعیفی دارند. به‌دلیل محدودیت‌ها در قدرت مانور و پایداری، امروزه دیگر کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند و جای خود را به تراکتورهای پیشرفته‌تر با طراحی بهینه داده‌اند.
• تراکتورهای چهارچرخ
ساختمان تراکتور
تمام تراکتورها، صرف‌نظر از نوع آن‌ها، دارای اجزای اصلی زیر هستند:
-
موتور: منبع تولید توان
-
دستگاه انتقال توان: انتقال نیرو به چرخ‌ها و ادوات
-
سیستم تعلیق، هدایت و کنترل: برای فرمان‌پذیری و پایداری
-
سیستم هیدرولیک: تأمین نیروی ادوات متصل
-
تجهیزات جانبی: شامل کابین، شاسی، سیستم گرمایشی، تهویه و نمایشگرهای دیجیتال